Szczypiorno-dawniej i dzis

Od 1912 roku Szczypiorno było miejscowością graniczną, tu znajdowała się komora celna pomiędzy Wielkim Księstwem Poznańskim a Królestwem Polskim Znajdują Się tutaj koszary rozbudowane od 1906 roku. Tworzyły z każdym rokiem bardziej zwarty kompleks budynków W latach 1914-1914 Niemcy rozpoczęli na polach pomiędzy Szczypiorem a Skalmierzycami budowę obozu jenieckiego. W pracy przy budowie brało udział wojsko rosyjskie. które było w niewoli niemieckiej Obóz był położony po prawej stronie od Szczypiorna (w kierunku Skalmierzyc) równolegle do szosy w odległości od niej Ok 50 metrów. Obóz był budowany dla jeńców wojennych z frontu I wojny światowej i nazywał się –„Obóz Internowanych nr 5 w Szczypiornie” zajmował obszar Ok 8 ha powierzchni. Pod koniec 1915r. do obozu zaczęto zwozić jeńców, byli wśród nich Rosjanie Anglicy, Francuzi, Jugosłowianie oraz Niemcy którzy odmówili przysięgi na wierność Niemiec. Przez miejscową ludność obóz ten nazywany był obozem "za drutem" z tego względu ze teren obozu był ogrodzony drutem kolczastym. wewnątrz obozu znajdowały się gęsto rozsiane baraki nie pozostawiając skrawka wolnego terenu. Było ich Ok 80. Długość baraku wynosiła 25 metrów, szerokość 6 metrów a odległość między barakami wyniosła 12 metrów. Całość obozu poprzecinana była drogami. Taki obraz obozu jenieckiego z 1916 roku przedstawiali naoczni świadkowie z którymi rozmawiałem. Dość dokładnie opisali cały obóz, ze wszystkimi szczegółami które będą miały duże znaczenie. Komendantem obozu jenieckiego był major Hans Knaupisch który, wraz z czterema oficerami i kilkudziesięcioma żołnierzami sprawował nadzór nad obozem, Panowały w nim bardzo ciężkie warunki co było przyczyną dużej śmiertelności wśród więźniów. Umierali z głodu i wycieńczenia dziennie. Traciło życie kilkanaście osób. Szybko też rozpowszechniły się choroby które czyniły spustoszenie wśród jeńców.

PIŁKA PRZECIW BEZCZYNNOŚCI

W 1917 roku w obozie w Szczypiornie znaleźli się polscy legioniści. W związku z odmową legionistów złożenia przysięgi na wierność Niemiec, czego wymagał akt 6 listopada 1910 roku, legioniści 1 Brygady zostali internowani. Ich komendant Józef Piłsudzki został w dniu 12 lipca 1917 roku aresztowany i osadzony w twierdzy W Magdeburgu. Pierwszy transport legionistów przybył do Szczypiorna w dniu 27 lipca 1917 roku. Marszałek Piłsudzki w zbiorze „Pisma zbiorowe" pisał o tym wydarzeniu ,..kwiat polskiego wojska został osadzony i skazany na bezczynność w Szczypiornie. Z I Brygady znalazły się tam — 1, 8. 7 pułk piechoty i 1 pułk ułanów. Reszta legionistów została Internowana w drugim obozie w Beniaminowie..." W obozie w Szczypiorna w latach 1917—1918 przebywało w sumie ok. 4 tys. legionistów. Więźniowie wojenni i legioniści nigdzie nie pracowali. nie mieli żadnego konkretnego zajęcia. Jedynym ich obowiązkiem było sprzątanie terenu obozu. Całe dnie spędzali na bezczynności. co spowodowało że komendant obozu major Kuaupisch mianował czterech oficerów z legionu, którzy mieli się zająć zorganizowaniem zajęć w obozie.

,, Jednym z tych oficerów był major Grzmot-Skotnicki. Starał się on o podtrzymanie ducha wśród więźniów, o zorganizowanie dla nich zajęć. Legioniści również na własną rękę, próbowali znaleźć zajęcia. Bardzo popularne było rzeźbienie w drewnie i wyrób różnych rzeźb, które później wymieniali z miejscową ludnością W zamian za chleb i inną żywność. Wśród legionistów wyróżniał się późniejszy poeta Władysław Broniewski. Wśród społeczności jenieckiej zyskał zaufanie towarzyszy, charakteryzowała go aktywność. był człowiekiem rady żołnierskiej i dowódcą bloku. Zwolniony został z obozu po 5-miesięcznym pobycie, z powodu złego stanu zdrowia.

Owocem bezczynności legionistów była zabawa piłka która zaczęli grać jesienią 1917 roku. Były to początki szczypiorniaka. Gra powstała z inicjatywy majora Grzmota-Skotnickiego, który wraz z trzema oficerami legionów zorganizował pierwsze gry w Szczypiorniaka Skąd wciąż się tan pomysł? Są na ten temat rozmaite wersje. Logiczne wydaje się rozwiązane, iż do obozu trafiły pewne elementy nowego sportu z innego kraju, które w Szczypiornie znalazły podatny grunt i w ten sposób powstała polska odmiana piłki ręcznej czyli szczypiorniak. Mówi się że pułkownik Wieniesław Długoszowski podczas pobytu w Kaliszu miał okazję zetknąć się z "Raffenballem". Inni wykazują na fakt, że ówczesna prasa niemiecka dużo pisała o tej grze i dzięki temu zaproponowano ją legionistom. Wielu zwolenników ma teza jakoby oficerowie niemieccy w wolnych chwilach grali w piłkę rzeczną i legioniści nie chcieli być gorsi. Niemniej przekonywujące są opinie ze legioniści sami wymyślili tą zabawę

Czym grano? Ówczesna piłka tylko z nazwy przypominała ten przedmiot. Wykonaną przez legionistów została we własnym zakresie ze szmat. Miała owalny kształt. który można by przyrównać do dzisiejszej piłki do rugby. Była dość duża mniej więcej jak piłka futbolowa. Piłka wykonana ze szmat, czyli popularna "szmacianka" nie odbijała się jedynym elementem więc był bieg i wymiana między zawodnikami piłki. Świadczą o tym spostrzeżenia naocznych świadków w tym okresie dzieci w wieku 9—12 lat, z ciekawością patrzących jak legioniści rzucają się szmatą". Prawdopodobnie w grze brało udział 11 osób w jednej drużynie, czyli 22 zawodników w sumie Według relacji, które mówią ze nie wszyscy biegali a pomiędzy niemi stały w jednym miejscu dwie tyczki i na drugim końcu dwie- wynika przypuszczalnie dwie tyczki stanowiły bramkę, a ci gracze którzy przy nich stali pełniły funkcje bramkarza w swych drużynach. Celem gry było więc uzyskanie gola czyli głównym elementem gry był atak mający na celu umieszczenie piłki w "bramce" przeciwnika Charakterystyczny jest fragment z pamiętników Władysława Broniewskiego „...w ciągu dnia koledzy biegali za szmacianką , zabawa ta podbiła ich serca całe dnia, zapominając ze są internowani. A wieczorami "legiony" prześpiewały żołnierskie pieśni i wznosili na cześć Marszalka okrzyki..."

NAJSTARSZY SZARŻA ARBITREM

W początkowym okresie drużyny tworzono z poszczególnych baraków i pomiędzy sobą rozgrywano mecze, z czasem urządzano różnorodne turnieje Jedno nie podlegało dyskusji Szczypiorno było pierwszym w historii tego sportu przypadkiem zorganizowania "turnieju międzynarodowego" w tej dyscyplinie. Jeńcy wojenni| przypatrywali się bowiem grze legionistów l widać przypadała im do gustu zabawa, postanowili wiec sami jej spróbować W niedługim czasie juz zorganizowaną drużyny j rozpoczęli rozgrywać mecze z legionistami Grali Rosjanie Anglicy Francuzi Serbowie Do gry wykorzystali właśnie wolną przestrzeń między barakami prawdopodobnie o wymiarach 30*12 metrów. A ,jakie obowiązywały przepisy gry? Były one bardzo ogólne grano bowiem Jak wspomina w swych pamiętnikach Władysław Broniewski bez sędziów, a kwestii spornej rozstrzygiwał najstarszy szarża grający legionista... Na pewno nie można było kopać piłki nogą — nie wolno jej było wyrywać przeciwnikowi z rąk Podkładać nogi, łapać przeciwnika itp. Nie obowiązywało żadne pole bramkowe. był jednak już wykonywany za każdy ewidentny faul rzut karny Zabroniona była gra poza bramkami, czyli po za polem gry, Czas natomiast był nienormowany i grano tak długo jak sprawiało im to przyjemność. Przepisy gry ulegały stałym zmianom, ciągłemu udoskonaleniu.

Rok 1918 jest powszechnie uważany z nas za rok narodzin piłki ręcznej w Polsce. W publikacjach na ten temat istnieją jednak duże nieścisłości Mówi pisze się, że szczypiorniaka rozpowszechnili legioniści w koszarach w Szczypiornie. Jest to niezgodna z faktami, chcą to podkreślić ze legioniści nie przebywali nigdy w koszarach w Szczypiornie. Miejscem ich pobytu był obóz - niemiecki nr 5 tu rozpowszechnili szczypiorniaka. W dniu 10 listopada powraca do kraju z magdeburskiej niewoli marszałek Józef Piłsudzki. Pod koniec listopada wydany zostaje rozkaz mobilizacyjny dla Polskiej Organizacji Wojskowej i wcielający jej członków do wojska. W dnia 2 grudnia sformułowany w Szczypiornie pierwszy odział przyszłego Batalionu Pogranicznego, który 29 grudnia 1918 roku pokonał mniejszą od siebie załogę niemiecką, zdobywając koszary i wyzwalając obóz jeniecki. W tym to okresie w Szczypiornie zakwaterowano żołnierzy Batalionu nazywając ich potocznie "szczypiorniakami" W koszarach żołnierze spędzili czas na msztrze i stałym ćwiczeniu swojej sprawności bojowej. Przejęli też od legionistów ich grę, którą w wolnych chwilach z powodzeniem uprawiano. Miano ku temu znacznie lepsze warunki, przede wszystkim większa boisko i lepszy sprzęt. Lata 1920—1927 to okres szczególnego nasilenia zainteresowania tą dyscypliną. Żołnierze Batalionu byli godnymi kontynuatorami tradycji legionistów i miedzy innymi. dzięki nim nazwa stała się bardzo popularna I przetrwała do dnia dzisiejszego. Obóz jeniecki został zlikwidowany w 1923 roku przez władze polskie. W późniejszym okresie było coraz mniejsze zainteresowanie szczypiorniakiem na terenie koszar w przeciwieństwie do innych regionów kraju. Przyjęto się również nazwa-szczypiorniak która przetrwała i była używana w dawnych publikacjach.

Władysław Broniewski w swych pamiętnikach pisał — " pobyt w obozie jenieckim w Szczypiornie zawsze kojarzyć mi się będzie z zupą z brukwi, suchym chlebem, czarną kawą i zabawą Szmacianką..."

                                             Jerzy Andrzejczak
					     Ziemia Kalisza nr 48 25 XI 1984 roku